Resimden yazıya geçiş formu: Çivi yazısı

Tarih çağlarının yazının icadı ile başladığını ve insanoğlunun uygarlık tarihi içindeki en büyük buluşunun yazı olduğu bilinir.

Tarih çağlarını başlatan çivi yazısının nasıl icat edildiği yine nasıl ve kimler tarafından kullanıldığı ve genel olarak özelliklerine gelince. Bugün bilinen yüzlerce yazı çeşidi içinde en eskisinin çivi yazısı olduğu, bulunan sayısız yazılı belgelerin yardımıyla öğrenilmiştir.

Mezopotamya’da yaşamış olan Sümerlerce icat edilen çivi yazısının Uruk kazyılarında ele geçen belgelerden daha önceleri bir resim yazısı dönemi geçirdiğini gösterir.

Yazının şekli, çiviye benzediıinden ilk kez 1700 yılında Oxford üniversitesi’nde eski İbrani’ce dersleri veren Prof.Thomas Hyde, bu yazıyı “çivi yazısı” olarak adlandırmşıtır. Latince cuneus “çivi” ve forma “form, şekil” kelimelerinin birleşmesinden meydana gelen bu adlandırma da, İngilizce’de “cuneiform” Fransızca’da “cuneiforme”, Almanca’da aynı anlama gelen “keilschrift” Arapça’da da “mis-mari  ya da “hattı mıhı” olarak geçmektedir.

Resim yazısı döneminde anlatılmak istenen, fakat yalnızca somut kavramları içeren basit resimler, yazı aracı olarak kullanılan malzemenin üzerine çiziliyordu. Özellikle kilin yoğun bir biçimde yazı malzemesinin yerini almaya başlamasyndan sonra kavramları resim halinde çizmek bir hayli zorlaşmıştır. Bu nedenle resimlerle çizdikleri kavramları 90 º sağa yatırarak çivilerle çizmeye başlamışlardır. İşte bu dönemde bir katipler-yazıcılar sınıfı ortaya çıkar. Bu sınıfın aracılığında birçok çiviyle çizilen işaretler, giderek basite indirgenip daha az çiviyle yazılmıştır.

Çivi yazısı tarih sahnesinde kaldığı yaklaşık 3500 yıllık süre içinde durmayan bir evrim geçirmiş ve kullanıldığı her dil içinde türlü değişiklikler geçirmiştir. Genellikle çeşitli biçimler verilerek çamur halindeki kil üzerine yazılan bu yazı kilden başka; çeşitli taşlar, tahta, altın, gümüş ve bronz gibi maddeler üzerine de yazılıyordu.

Sümerce, Asya kökenli olup tek heceli ve bitişken bir dildir. Sümercenin bu özellikleri göz önüne alınarak çivi yazısının çalışma sistemi kurulmuştur. Resim yazısı döneminde yalnız somut kavramları anlatmak amacıyla kullanılan yazı, çok uzun yıllar süren aşamalardan sonra soyut kavramları da anlatabilecek duruma geldiği gibi daha yalınlaştırılıp bilinen çivi yazısına dönüşmüştür.

Çivi yazısını Sümerlerden başka kullanan başlıca kavimler şunlardı: Akatlar, Elamlar Asurlar, Babilliler, Hititler, Kasitler, Urartular.

Çivi yazısını alfabe olarak Ugarit ve Persler’de görmekteyiz. Ugarit alfabesinde 30, Pers alfabesinde 41 harf vardır. Alfabe halindeki bu iki çivi yazısı, hece halindeki çivi yazısyıdan çok daha basit ve daha kullanışlıydı.

Çivi yazısında aynı işarete sahip fakat değişik ses değerleri olan heceler olduğu gibi, aynı ses değerine sahip değişik işaretler de vardır.

Çivi yazısı soldan sağa doğru yazılan bir yazıdır. Ancak, çok ender olmakla birlikte bazı anıtsal yazıtlarda yukarıdan aşağıya doğru yazıldığı da görülmüştür.

Çivi yazısynın genel özelliklerine gelince;

Çivi yazısı, 4 çeşit çivinin birbirine değişik şekillerde bağlanması sonucu meydana gelmiştir. Bunlar, dikey çivi, yatay çivi, yukarı veya aşağı eğik çivi ve köşe çengelidir. Temel olarak 3 çeşit işaret vardır.

1. A) Hece işaretleri
2. B) Vokal-konsanant-vokal
3. C) Kelime ya da kavram işaretleri.

Genel hatlarıyla değinmeye çalıştığım çivi yazısı, M.Ö dördüncü bin yılın ortalarında bir resim yazısı olarak tarih sahnesine çıkmış ve M.S birinci yüzyılın ortalarına kadar  kullanılıp insanlığın kültür geçmişine yüz binlerce belge ile birlikte çok olağanüstü bilgiler bırakmıştır.08